Middeleeuwen > Het oude Landen
Sinte Gitter, het oude Landen, geboorteplaats van legenden
De site van Sinte Gitter (Geoportaal Onroerend Erfgoed) omvat de archeologische relicten van de Sint-Gertrudiskerk, de mottes met opperhof en neerhof Tombe van Pepijn en de Hunsberg en een bewoningszone, alles op zijn minst teruggaand tot de vroege middeleeuwen.
Kaartje links, bewerkte uitsnede van de kaart van Jacob van Deventer (ca. 1560)
De parochie (het gehucht) Sint-Gertrudis Landen of Sinte Gitter (Sint-Geertruiden, Ouderstad, Oude Landen...)
Sinte Gitter is een verbastering van de naam Sint-Gertrudis.
- Oude parochiekerk van Sint-Gertrudis, ingestort/afgebroken rond 1756
- Motte, mot(heuvel) 'Tombe van Pepijn'
- Dubbele motte, mot(heuvel) 'Hens- of Hilsberg/Hunsberg'. Waren de 'Heren van Landen' verantwoordelijk voor de bouw van het mottekasteel?
- Sint-Geertruidenbornbeek
- Sint-Gertrudisstraat
- Bebouwing
De kaart van de Franse ingenieurs-geografen (o.a. Villaret). (Bron: Institut Géographique National Paris). Schaal: 100 toises komen overeen met ca. 195 m. De oude Sint-Gertrudiskerk bestaat nog. De twee feodale motheuvels (mottes) zijn duidelijk weergegeven. Ten noordoosten van de motte van Pepijn ontspringt de Sint-Geertruidenbornbeek (fontaine) (niet meer zichtbaar actueel) die het water van de Roosbron (fontaine de Rouge borne; nu is daar de Roosbrug gesitueerd) ontvangt voor ze samenvloeit met de Lammertingse Zouw (Zijp) en de Mijlvoortse of Meertse beek vormt (nu betiteld als Zijp).
De kaart van Ferraris (ca. 1777). De oude Gertrudiskerk is ingestort en afgebroken. Er rest nog het kerkhof. De Hensbergmotte werd blijkbaar niet gekarteerd. De Sint-Geertruidenborn (bron) naast de Pepijnmotte visualiseert een vijver van waaruit de beek wegstroomt (bron: www.geopunt.be).
In 1958/59 en 1980/81 waren er opgravingen en werd nadien ook de Pepijnmotte onderzocht. Op de foto de kerkruïne die jaarlijks wordt opgesteld op de zondag van Sint-Jan (laatste zondag van juni). Gidsbeurten kunnen aangevraagd worden op andere tijdstippen. (foto: Georges Wemans)
Over Sinte Gitter...
Door de eeuwen heen hebben hogere
geestelijke en wereldlijke machten hun stempel gedrukt op het Sinte Gitterdal.
Meer dan een enkel tijdvak of personage maken de vele historische
transformaties de kern uit van het gebied. De Romeinen verdreven de vroegste
Keltische bewoners en legden er villa's aan. De vruchtbare leemgronden en de
vele bronnen en beken vormden de basis van een rijke landbouwcultuur.
Na het
vertrek van de Romeinen ontvolkte het gebied en trokken Germaanse stammen
binnen.
Pas vanaf 500 kwam er weer een vorm van centraal gezag onder de
Frankische koningen. De hofmeiers, waaronder de legendarische Pepijn van
Landen, verzorgden het plaatselijke bestuur. In deze tijd kwam ook de
kerstening op gang. De familie van Pepijn van Landen speelde daarbij een grote
rol. Zijn dochter Gertrudis, die verschillende kloosters stichtte, leeft voort
in de naam van de Sint-Gertrudiskerk en is patroonheilige van de stad Landen.
Zij zou vele wonderen hebben verricht. De Sint-Gertrudiskerk was vanaf de
vroege Middeleeuwen het hart van de dorpsgemeenschap en waarschijnlijk al
eerder een heilige plaats, waar men samenkwam om de goden te vereren en
voorname personen te begraven. De kerk was ook een bedevaartsoord voor
pelgrims. De waterput verwijst hiernaar.
De mottekastelen zijn later aangelegd,
vanaf de 12e eeuw, en getuigen van de opkomst van de lokale aristocratie. In
tijden van onrust boden de opgehoogde en omgrachte mottes een veilige
vluchtplaats voor de dorpsbewoners en het vee.
In het begin van de 13e eeuw
stichtte de hertog van Brabant, tegen de zin van de prinsbisschop van Luik, het
nieuwe Landen: een bolwerk voor de wereldlijke macht, gelegen aan de
profijtelijke handelsroute tussen Keulen en Brugge. De 'Ouderstad' liep langzaam
leeg, maar de Sint-Gertudiskerk hield tot in de 18e eeuw haar functie.
Vele
eeuwen lang vormde de Sint-Gertrudisweg de gezamenlijke kerkgang van de
inwoners van Landen. De weg was een terugkerend decor voor processies, de
viering van kerkelijke feestdagen en alle belangrijke gebeurtenissen in het
leven: geboorte, huwelijk, overlijden. Naast de kerk lag het kerkhof.
Na
herhaaldelijke plunderingen en herstelpogingen raakt de kerk vanaf 1750
volledig in verval.
De aanleg van de spoordijk in de 19e eeuw lijkt het oude
Landen definitief af te snijden van het nieuwe Landen.
De oude verhalen zijn in
de vergetelheid geraakt. Toch blijft de site de vergetelheid prikkelen en
uitnodigen tot bezoek. Het geboortebos en de archeologische site van de
geschied- en heemkundige kring bewijzen dat. Met een inrichting als erfgoedpark worden de oude verhalen weer tot
leven gewekt en kunnen hier in de toekomst nieuwe verhalen aan worden
toegevoegd.
Bron: Conceptnota Vista, Anteagroup, Bailleul
Lees meer over de site van Sinte Gitter (historiek, beschrijving) op onroerend erfgoed Vlaanderen.
De Pepijnmotte (Sinte Gitter)
Voor kinderen en jeugdigen!
Bekijk hier een cool filmpje over een motte of mottekasteel.
De Hensberg (Hunsberg) motte (Sinte Gitter)
